امام علی (علیه السلام): الفقد أحزان.
نيافتن مقصود اندوه هاست بعد از آنكه فرمودند كه رنج و تعب سعى در مطلوب سهل است و بعد از وصول بآن فراموش مى‌شود فرموده‌اند كه: اما نيافتن مطلوب پس آن گاهست كه سبب اندوهها و احزان گردد مثل مطالب اخروى كه آدمى در دنيا اهمال كرده باشد در تحصيل آن و در آن نشأه بسبب آن حسرت فراوان و ندامت بى‌پايان بايد كشيد و همچنين در مطالب ضروريه دنيوى نيز هرگاه اهمال شود تا وقتى كه ديگر تدارك آن نتوان كرد پس در امثال اين امور البته رنج و تعب تحصيل را كه زود فراموش شود بايد بر خود گذاشت تا از آن اندوههاى بى‌كران ايمن باشد و در بعضى نسخه‌ها بدل «الفقد» بدال «الفقر» براء واقع شده و معنى اين است كه: فقر و پريشانى اندوههاست يعنى سبب اندوهها مى‌شود و بنا بر اين مربوط بسابق نخواهد بود و اين قصورى ندارد زيرا كه اين معلوم نيست كه آن حضرت صلوات الله عليه هر دو را با هم فرموده باشد تا ربطى ميانه آنها رعايت شود بسا باشد كه هر يك را در مقامى عليحده فرموده باشد و مؤلف اين كتاب كه كلمات متفرقه آن حضرت را در آن جمع كرده اين دو فقره را با هم آورده باشد و از آنچه گفتيم ظاهر مى‌شود نيز كه اگر يك مضمون مكرر مذكور شود باعتبار آن است كه آن حضرت صلوات الله عليه هر يك را در مقامى فرموده كه مناسب آن بوده و تكرارى در آن نبوده بعد از آنكه همه در يك كتاب جمع شده مكرر شده و ممكن است كه مراد به «وجدان» در فقره سابق يافتن مال باشد، و مراد به «سلوان» دوائى باشد كه حزن و اندوه را برد كه اطبا آن را مفرح گويند و بنا بر اين فقره‌ها بنا بر نسخه راء نيز مربوط بيكديگر خواهند بود بلكه بنا بر نسخه دال نيز ممكن است حمل كلام بر اين معنى باين كه مراد به «فقد» نيافتن مال باشد نهايت معنى اول امتن و اجزل است و الله تعالى يعلم.
غرر الحکم 77
